Η Άποψή μας για την παράσταση “Αναφορά σε μια Ακαδημία” του Φραντς Κάφκα από την Ομάδα Σημείο Μηδέν

Από τις παρυφές της έκστασης στην κυριαρχία του σώματος

Αυτό το σημείωμα δεν θα μπορούσε να έχει διαφορετική αφετηρία πέρα από την περιγραφή της έντασης των συναισθημάτων που βιώθηκαν κατά τη διάρκεια της παράστασης. Ο λόγος για την παράσταση Αναφορά σε μια Ακαδημία, την οποία παρακολούθησα ένα συνηθισμένο βράδυ Σάββατο στον Νέο Χώρο του Θεάτρου Άττις κι οφείλω να ομολογήσω πως από την αρχή μέχρι το τέλος η ένταση των συναισθημάτων δεν εξέπεσε ούτε στιγμή.

Η παράσταση αποτελεί απόσταγμα της αδιάκοπης ερευνητικής εργασίας της Ομάδας Σημείο Μηδέν πάνω στο έργο του Φραντς Κάφκα, το οποίο έχει μεταφραστεί από την Ιωάννα Μεϊτάνη και έχει σκηνοθετηθεί από τον Σάββα Στρούμπο.

Η οργανικότητα των ηθοποιών, η συντονισμένη κινησιολογική ρυθμολογία, η απόλυτη πειθαρχία σε βαθμό ιερότητας και φυσικά, η αριστοτεχνική εφαρμογή της μεθόδου του Σάββα Στρούμπου, «συνεχιστή» της μεθόδου του Θεόδωρου Τερζόπουλου, η αισθητική και η συναισθηματική μέθεξη είναι μόνο, μερικά από τα κυρίαρχα στοιχεία που ανέκυψαν κατά τη διάρκεια της παράστασης και την τοποθετούν, προσωπικά μιλώντας, στο Πάνθεο των παραστάσεων που χρειάζεται να δει κανείς τη φετινή θεατρική σεζόν.

Ας κάνουμε, όμως, πρώτα μια αναγωγή στο ίδιο το καφκικό κείμενο. Κεντρικός ήρωας του διηγήματος του Φραντς Κάφκα είναι ο πίθηκοςRotpeper (Ρότ Πέπερ), μια έμμεση, αλλά περίτρανα σαφής παραπομπή στον «άνθρωπο». Ο Rotpeper πυροβολήθηκε και αιχμαλωτίστηκε από μια ομάδα κυνηγών της εταιρείας Χαίγκενμπεκ, καθώς πήγαινε με την αγέλη του να πιεί νερό. Παρέμεινε σε ένα κλουβί μέσα σε ένα καράβι, μέσα στο οποίο ήρθε αντιμέτωπος με το αδιέξοδο του εγκλεισμού του και αναλογιζόμενος τις δύο επιλογές που θα μπορούσε να ακολουθήσει για την επιβίωσή του, επέλεξε τον εξανθρωπισμό του και το βαριετέ, καθώς η άλλη επιλογή του ήταν ο ζωολογικός κήπος, ισοδύναμος με έναν ακόμη εγκλεισμό σε κλουβί.

Θιασώτες και θεατές του εξανθρωπισμού του Rotpeper, o οποίος κατά τη διαδικασία του εξανθρωπισμού του εξευτελίζεται περνώντας μέσα απ’όλες τις δοκιμασίες, γίνονται οι άνθρωποι της εταιρείας Χάιγκενμπέγκ . Ο φαύλος κύκλος του φυσικού δικαίου φαίνεται πως έχει αρχίσει. Η ανθρώπινη συμπεριφορά εκκινεί από πρωτόγονα ένστικτα, τα οποία οδηγούν στην εφαρμογή των δίπολων ανάμεσα σε θύμα και θύτη, εξουσιαστή και εξουσιαζόμενο, ισχυρό κα ανίσχυρο. Ο Rotpeper παρατηρεί μέσα απ’το κλουβί του τα ανθρωπόμορφα ανδροειδή που με βέβηλη μανία εκτονώνου πάνω του τις καταπιεσμένες ενορμήσεις τους, ξεθυμαίνοντας της καταπίεση και τον εξευτελισμό που είχαν υποστεί.

Ο Κάφκα υπογραμμίζει στο κείμενό την συγγένεια μεταξύ ανθρώπου και πιθήκου κάτω από την ρήση: « Η δική σας πιθηκήσια υπόσταση αποκλείεται να απέχει περισσότερο απ’ ότι η δική μου από τη δική σας ανθρώπινη».

O ρόλος του Rotpeper πολυδιασπάται, οι ηθοποιοί, κυκλικά γίνονται ο Rotpeper προσθέτοντας ο καθένας ξεχωριστά την προσωπική του σφραγίδα προς υπεράσπισίν του ρόλου και προς υπεράσπισίν της παράστασης στο σύνολό της. Οι ηθοποιοί σχεδόν τελετουργικά υπό την καθοδήγηση του Σάββα Στρούμπου οδηγούνται στη Βακχεία, στη διονυσιακή έκσταση, συνθήκη η οποία αποτυπώνεται στην κινησιολογία τους χτίζοντας έναν πολυεπίπεδο σωματικό χάρτη ως εξής: μετατόπιση από το βαθύ εγκάρσιο κάθισμα σε μια χορογραφημένη με επιστημονική ακρίβεια άρση, κινησιολογικό μοτίβο που υποδηλώνει σθεναρή αντίσταση στη βαρύτητα της γης, ανάταση του δακτύλου με κατεύθυνση προς το «θείο», υπόδειξη στο κεφάλι ως συνδήλωση της λογικής και όλα αυτά συνοδευόμενα από ένα διαρκές χαμόγελο χαραγμένο στο πρόσωπό τους, το χαμόγελο του βαριετέ που εσωκλείει κάθε υποψία πόνου, ανεξαιρέτως κάθε αποτρόπαιης εμπειρίας.

Ο πίθηκος εξανθρωπίζεται παρατηρώντας την ανθρώπινη συμπεριφορά, προικισμένος με αξιοθαύμαστες μιμητικές ικανότητες. Ο εκπαιδευτής του τρώει και ικανοποιεί τις ορέξεις του προκαλώντας τον πίθηκο. Η μόνη σωτηρία για τον Rotpeper είναι να εκπαιδευτεί, ώστε να αποκτήσει την ελευθερία του σύντομα. Μήπως αυτή είναι μια συνδήλωση που καλεί τον θεατή να αναρωτηθεί για τα όρια της ανθρώπινης παρεμβατικότητας; Δεν είναι ο άνθρωπος ένα μέρος, ενός ντετερμινιστικά καθορισμένου αδιάσπαστού συνόλου;

Όπως μαρτυρά και ο ίδιος ο σκηνοθέτης στο σημείωμά του: « Ο άνθρωπος που ήταν πίθηκος γίνεται ηθοποιός για να μπορεί να εκφράζει το τραύμα του, για να πάψει ποτέ να μιλάει για αυτό», έτσι αντίστοιχα, όπως ήδη γνωρίζουμε από την ψυχανάλυση, η λειτουργία της τέχνης κατά τη διάρκεια της πρόσληψης ενός έργου τέχνης μας ανάγει, ανεπίγνωστα, σε βαθύτερα επίπεδα ψυχικής οργάνωσης, σε εκείνα τα μύχια σημεία αναμοχλεύεται το τραύμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Το τραύμα που έχει προκληθεί στον δυτικό άνθρωπο για να χωρέσει ο ίδιος στα στενά πλαίσια του υλικού πολιτισμού και της καταναλωτικής κοινωνίας. Ίσως ο γνωστός- άγνωστος σε όλους μας Rotpeper να μας θυμίζει σαρκάζοντας τη βία του εξανθρωπισμού υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις μιας υλιστικής κοινωνίας.

Η αισθητική του βαριετέ υπογραμμίζεται από τους φωτισμούς του Κώστα Μπεθάνη, ο εκάστοτε πρωταγωνιστής λούζεται από μια φωτιστική προβολή, ενώ παράλληλα δημιουργείται το πλαίσιο ενός κλουβιού, όσο συντελείται ένα φρικαλέο σόου βαναυσότητας. Η υποβλητική ατμόσφαιρα του βαριετέ του τραύματος ολοκληρώνεται από το πληθωρικό ηχοτοπίο του Λεωνίδα Μαρινάκη προκαλώντας στον θεατή την ανάμνηση μιας δυσοίωνης εκκρεμότητας. Η κλιμακούμενη συναισθηματική έξαρση δεν θα μπορούσε να κορυφωθεί χωρίς την τελετουργική λειτουργία της σκηνικής εγκατάστασης του Σπύρου Μπέτση, ένα σύνολο από ανθρωπόμορφα λιλιπούτεια αγαλματίδια συμπαρασύρουν σε μια ενστικτώδη συναισθηματική έκρηξη.

Το βαριετέ του τραύματος δημιουργείται ξανά και ξανά μεταδίδοντας τη γνώση του βιώματος του εξανθρωπισμού και μας καλεί να το δούμε, να το αναγνωρίσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε τα όρια της αισθητικής απόλαυσης του του καθενός από εμάς.
Μια παράσταση που μας επιστρέφει στους πιο εσωτερικούς και ανεπεξέργαστους συναισθηματικούς μας πυρήνες και μας συν- κινεί.

*«Αναφορά για μια Ακαδημία», Franz Kafka, Μετάφραση Ιωάννα Μεϊτάνη, Εκδόσεις Νεφέλη
Συντελεστές παράστασης:
Μετάφραση: Ιωάννα Μεϊτάνη, Σκηνοθεσία: Σάββας Στρούμπος, Σκηνική εγκατάσταση: Σπύρος Μπέτσης, Φωτισμοί: Κώστας Μπεθάνης, Κοστούμια: Σάββας Στρούμπος, Ρόζυ Μονάκη, Ηχητικό τοπίο: Λεωνίδας Μαριδάκης, Φωτογραφίες: Αντωνία Κάντα, Επικοινωνία παράστασης: Μαριάννα Παπάκη, Νώντας Δουζίνας
ΗΘΟΠΟΙΟΙ: Έλλη Ιγγλίζ, Έβελυν Ασουάντ, Ρόζυ Μονάκη, Άννα Μαρκά – Μπονισέλ, Μπάμπης Αλεφάντης, Γιάννης Γιαραμαζίδης, Ντίνος Παπαγεωργίου
Με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού
Θέατρο Άττις-Νέος Χώρος (Λεωνίδου 12, Μεταξουργείο)
Παραστάσεις: Παρασκευή, Σάββατο στις 21.00 και Κυριακή στις 20.00.
Διάρκεια: 80’
Πληροφορίες: Τηλ.: 210-3225207
Τιμές εισιτηρίων: 15ευρώ (κανονικό), 10ευρώ (μειωμένο: φοιτητές, άνεργοι ΟΑΕΔ, ΑμΕΑ, συνοδός ΑμΕΑ, άνω των 65, ΟΛΜΕ-ΔΟΕ, ομαδικές κρατήσεις άνω των 7 ατόμων)

Γράφει η Ελένη Αντωνίου
07/04/22 Θεατρολόγος