Η Άποψή μας για την παράσταση «Μεμοράντουμ» του Βάτσλαβ Χάβελ από την ομάδα The Young Quill στο θέατρο Μπέλλος

Γράφει η Στεφανία Τσουπάκη
26/12/24

Ένα Memorandum για τον κόσμο που ζούμε

Δυναμική, ευφάνταστη, και τολμηρή η σκηνοθέτης και καλλιτεχνική διευθύντρια του θεάτρου Μπέλλος Αικατερίνη Παπαγεωργίου κολυμπάει και φέτος στα βαθειά με το Μεμοράντουμ, ένα αριστούργημα πολιτικής σάτιρας για το θέατρο απ’το μακρινό 1962, με την υπογραφή του Βάτσλαβ Χάβελ του εμβληματικού Προέδρου της Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας (αλλά και της Τσεχίας, στη συνέχεια), συγγραφέα και δραματουργού.

Ο Χάβελ και με τη φυσική του αγωνιστική παρουσία και με την πέννα του εξίσου, έδωσε ένα ηχηρό παρών σε σημαντικές ιστορικές στιγμές της χώρας του: Άνοιξη της Πράγας (1968), Βελούδινη Επανάσταση (1989), Διάσπαση (1993). Απαγορεύτηκε, διώχθηκε και φυλακίστηκε επανειλημμένα. Όλες αυτές οι εμπειρίες αποτυπώθηκαν στα βαθειά πολιτικά θεατρικά του έργα, με έντονες επιρροές από το θέατρο του Παραλόγου.

Στο συγκεκριμένο, το Μemorandum, η δράση τοποθετείται σε μια υπηρεσία με θολές αρμοδιότητες και εξουσίες. Επικεντρωνόμαστε περισσότερο στο έμψυχο δυναμικό της: Οκτώ διαφορετικούς χαρακτήρες που συμβιώνουν σ ένα τοξικό εργασιακό περιβάλλον γεμάτο ανταγωνισμό και διακριτική παρακολούθηση. Στη συγκυρία που τους συναντούμε, είναι σε εξέλιξη η καθιέρωση μιας νέας γλώσσας, της Fedem, ενός απρόσωπου και ψυχρού εργασιακού κώδικα που επιβάλλεται άνωθεν για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της απόδοσης τους. Η Fedem δεν έχει επικρατήσει ακόμα: Kάποιοι την χρησιμοποιούν και ξεχωρίζουν γι αυτό, κάποιοι άλλοι την μαθαίνουν βαριεστημένα, άλλοι την αμφισβητούν γιατί σηματοδοτεί αλλαγές, άλλοι τη στηρίζουν φανατικά για να αναρριχηθούν στο σύστημα. Είναι οι τέλειες συνθήκες για να δημιουργηθούν φατρίες, αλληλο-υπονόμευση και αλλαγές στην κορυφή.

Η Fedem αφού φέρει απίστευτες αλλαγές θα κριθεί ακατάλληλη (!) και θα αμφισβητηθεί. Οι ίδιοι που την εκθείαζαν θα της προσάψουν ανεπάρκεια. Ένα απίστευτο déjà vu απ’την ανάποδη θα παιχτεί μπροστά στα μάτια μας με ανθρώπινες μεταστροφές και μεταλλάξεις χάριν του συμφέροντος.

Στην μικροκοινωνία του οργανισμού θα συναντήσουμε τον μέχρι τώρα επικεφαλής διευθυντή Γκρότσκας, που δεν πείστηκε ποτέ για τη χρησιμότητα της Fedem, να προσπαθεί μάταια να προλάβει τις εξελίξεις και να προστατεύσει όσο μπορεί τη θέση του. Στο δικό του χαρακτήρα θα μας δοθεί η ευκαιρία να διαπιστώσουμε την ανηλεή μεταχείριση του ανθρώπου από το σύστημα. Στο τέλος, μας αποδεικνύει ότι δεν είναι καλύτερος, όπως νομίζαμε. Πολύ καλή και μεστή απόδοση του ρόλου από τον νεοφερμένο στους Young Quills, Θανάση Βλαβιανό.

Στον αντίποδα του Γρότσκας, βρίσκεται ο Μπάλας. Δουλεύει αφοσιωμένα και μεθοδευμένα για το σύστημα, σφετερίζεται τη θέση του διευθυντή υπονομεύοντας και παγιδεύοντάς τον ασύστολα κι όταν τα πράγματα αλλάζουν τροπή, πάλι βρίσκει τον τρόπο να επιβιώσει. Σε ένα φοβερό ρόλο «διεφθαρμένου,» ο Τάσος Λέκκας δείχνει για μια ακόμη φορά το υποκριτικό του ταλέντο κι εντυπωσιάζει. Ο Μπάλας συνοδεύεται διαρκώς από τον Κολώνα, που δεν φέρνει αντιρρήσεις ούτε διαφωνεί, μόνον υπακούει. Ο Φάνης Μιλεούνης δεν μιλά πολύ αλλά μέσα απ τη σιωπή και την εύγλωττη υποταγή του, σκιαγραφεί τον χαρακτηριστικό τύπο ανθρώπου που αποδέχεται τα πάντα αδιαμαρτύρητα.

Η ξανθιά γραμματέας του Γκρότσκας θυμίζει με την παρουσία της την σχεδόν «αόρατη» υπάλληλο που προσπαθεί να λουφάρει και επωφεληθεί από μικροπράγματα μέχρι την ώρα που θα σχολάσει. Κάθε μέρα το ίδιο. Η Αλεξάνδρα Μαρτίνη που την υποδύεται ξετρελαίνει από την πρώτη στιγμή το κοινό, ίσως γιατί αυτή την περσόνα δημόσιου υπαλλήλου, μονίμως μέσα σε αφασία, όλοι τη γνωρίζουμε καλά.

Και πάμε στην τριπλέτα εκείνων που δουλεύουν στη «μετάφραση».

Ο Στρολίδης είναι ο πρώτος που έχει ενταχθεί στο νέο σύστημα. Υποτίθεται πως μεταφράζει στην Fedem πράγμα που τον κάνει να αισθάνεται ξεχωριστός. Είναι ο προσηλωμένος, σχολαστικός υπάλληλος με το αντισηπτικό και τα γάντια να υπογραμμίζουν το βαθμό της παραξενιάς του. Μέρος του συστήματος κι αυτός το μόνο που τον καθησυχάζει είναι η σταθερότητα και η διατήρηση της τάξης. Καταπληκτικός ο Αλέξανδρος Βάρθης δημιουργεί μια ανθρώπινη καρικατούρα δουλεμένη σε κάθε λέξη και κάθε κίνηση.

Η Ελένη της ταλαντούχας Ελίζας Σκολίδη είναι υπερκινητική, φωνακλού, αγενής, της αρέσει να κάνει χρήσιμες συμμαχίες, έχει ένα κυνισμό αντιστρόφως ανάλογο με τη νεαρή της ηλικία. Η Ελίζα Σκολίδη παίζει με μια εξωστρέφεια και μια εκπληκτική ελαφράδα ακόμα ένα πρόσωπο-γρανάζι του γραφειοκρατικού συστήματος.

Η Μαρία, είναι απλά η πραγματική ανθρώπινη φιγούρα ανάμεσα στις μαριονέτες της υπηρεσίας. Σοβαρή, στοχαστική, ευαίσθητη και συμπονετική, απλή κι αυθόρμητη. Εν τέλει αναλώσιμη καθώς ένας τέτοιος χαρακτήρας, δύσκολα επιβιώνει στις αδηφάγες ανθρώπινες κοινωνίες. Και πάλι η Αλεξάνδρα Μαρτίνη σ ένα ρόλο στον αντίποδα εκείνου της γραμματέως.

Ο Ορέστης Χαλκιάς, νεοφερμένος κι αυτός στους Young Quills, παίζει με κέφι τον Σαβάδα έναν επιτυχημένο υπάλληλο (σήμερα θα τον λέγαμε golden boy) που, λίγη επαφή έχει με το μέσα του. Γι αυτό τον ματαιόδοξο τα πάντα είναι επίδειξη και μια στρεβλή άποψη για την επιτυχία. Ο Χαλκιάς με μια εξπρεσσιονιστική ερμηνεία και την εκκεντρική εμφάνιση αυτού που θέλει οπωσδήποτε να ξεχωρίζει, είναι ένας πολύ πειστικός Σαβάδα.

Αυτή η σάτιρα της γραφειοκρατίας δεν θα μπορούσε να μην αποτυπώνεται στα κοστούμια της παράστασης (Ειρήνη Γεωργακίλα) που έχουν τη γκριζάδα μιας δημόσιας υπηρεσίας γεμάτης αγκυλώσεις, αποξένωση, γκρίζα ηθική, με κάποιες φλούο πινελιές και λεπτομέρειες να μας κλείνουν το μάτι κοροιδευτικά. Είναι σάτιρα, δεν το ξεχνάμε!

Στην κινησιολογία η Χρυσηίδα Λιατζιβίρη επέλεξε ζωντάνια, διαρκή μετατόπιση και ωραίες εκρήξεις ενέργειας όπου χρειάζεται.

Το σκηνικό είναι μεταβαλλόμενο και ευέλικτο για να εξυπηρετήσει την σκηνή του Μπέλλος που «αγκαλιάζεται» από το κοινό. Διάδρομοι, σκάλες, κερκίδες θεατών, φουαγιέ … όλα επιστρατεύονται για να δείξουν την ατέλειωτη κινητικότητα στα ενδότερα της υπηρεσίας. Ήταν πραγματικά ένα μεγάλο στοίχημα το κομμάτι «σκηνική αποτύπωση» που κερδήθηκε 100% από τη σκηνοθέτιδα, τη σκηνογράφο Μυρτώ Σταμπούλου και τους φωτισμούς του Αλ.Αναστασίου.

Τελειώνοντας, θέλω ξανά να εκθειάσω αυτή τη δύναμη πραγματικά στα σκηνοθετικά πράγματα που λέγεται Αικατερίνη Παπαγεωργίου. Εξαιρετικές επιλογές ως τώρα, φοβερή σκηνοθετική αντίληψη και ευφυία, ωραία αισθητική κι ευρηματικότητα, πάντα πλαισιωμένη από άξιους συνεργάτες, φαίνεται να έχει κάνει τους Young Quills συνώνυμο του δεμένου και ταιριαστού υποκριτικού συνόλου.

Απ’το Μemorandum (Yπόμνημα, ελληνιστί) κρατώ την αλληγορική ματιά του Χάβελ, -διαχρονική απ ό τι αποδεικνύεται- και το moto της επιτυχίας όπως επαναλαμβάνεται πολλές φορές, μέσα στο έργο απ’τους ήρωες αλλά και στα ωραία φορμαλιστικά εμβόλιμα που θ ανακαλύψετε: Πίστη, πειθαρχία, ταλέντο και μνήμη. Nομίζω κρύβει μεγάλη αλήθεια.

Περισσότερα για την παράσταση ΕΔΩ