Η Άποψή μας για την παράσταση “Παντβάλ – Μια λοξή ματιά στο Υπόγειο” του Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι σε σκηνοθεσία Λίλλυς Μελεμέ στο Θέατρο Art63

Γράφει η Κατερίνα Δημητρακοπούλου
14/04/25

«Για μένα αγάπη θα πει να τυραννάς και να κυριαρχείς στην ψυχή του άλλου… Γιατί η προσβολή είναι ένας εξαγνισμός, είναι ο πιο οδυνηρός και ο πιο καυτερός πόνος για να γνωρίσει κανείς την πραγματικότητα»

Ο Ρώσος μυθιστοριογράφος Φιόντορ Μιχάιλοβιτς Ντοστογιέφσκι (Μόσχα, 30 Οκτωβρίου 1821 – Αγία Πετρούπολη 9 Φεβρουαρίου 1881) έγραψε το Υπόγειο ή αλλιώς Αναμνήσεις από το υπόγειο, ενώ συμπαραστεκόταν στην ετοιμοθάνατη σύζυγό του Μαρία Ντιμιτρίεβνα το 1864, έχοντας επιστρέψει από το Παρίσι χρεοκοπημένος από τον τζόγο. Το Υπόγειο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Εποχή, χωρίζεται σε δύο μέρη, όπου στο πρώτο ο αφηγητής μονολογεί μέσα από ένα υπόγειο και στο δεύτερο μέρος βγαίνει στον έξω κόσμο και διηγείται ιστορίες από τη ζωή του. Στο Υπόγειο φαίνεται ο προβληματισμός του συγγραφέα σχετικά με τη συγκρουσιακή σχέση λογικής και συναισθημάτων, ο φιλοσοφικός στοχασμός του Ντοστογιέφσκι για τον άνθρωπο, ως ον με ψυχή, νόηση, δυνατότητα σκέψης. Διαβάζοντας κάποιος το βιβλίο βιώνει μία εσωτερική ανύψωση και ταυτόχρονα απολαμβάνει την ανάγνωση ενός αριστουργήματος προάγγελο των ηθικών, πολιτικών και κοινωνικών προβληματισμών του συγγραφέα που διαποτίζουν τα επόμενα έργα του, Έγκλημα και Τιμωρία, Ο Ηλίθιος, Αδελφοί Καραμάζοφ, Οι Δαιμονισμένοι.

Η Ηλέκτρα Θεολόγη όταν πρωτοδιάβασε το έργο του Ντοστογιέφσκι εξοργίστηκε «για την έλλειψη ανθρωπιάς που υπάρχει, στον δήθεν πολιτισμένο κόσμο που περιτριγυρίζει» τον ήρωα. Ένοιωσε την απόγνωση του ανώνυμου ήρωα του βιβλίου, ενός ανθρώπου που υποφέρει και θέλει να μιλήσει, να εξομολογηθεί πόσο υποφέρει σε μια ανέλπιδα προσπάθεια ίασης και απελευθέρωσης. Η Θεολόγη δημιουργεί τον «Άνθρωπο» διασκευάζοντας το βιβλίο σε θεατρικό έργο κρατώντας το ύφος του συγγραφέα. Ο δικός της αντι-ήρωας παραμερίζει τους όποιους φόβους του, μιλά με ειλικρίνεια, δεν σταματά να αναζητά κάποιον που θα θέλει να ακούσει την αλήθεια του. Γνωρίζουμε πως ο Ντοστογιέφσκι ήταν επιληπτικός, ασθένεια που έχει και ο άνθρωπος του Υπογείου. Ο αντι-ήρωας «Άνθρωπος» οπλίζεται με θάρρος, ξεπερνά τη ντροπή που αισθάνεται για την αδύναμη φύση του σώματός του και κοιτά τη ζωή στα μάτια.

Η Λίλλυ Μελεμέ αφουγκράστηκε τον «Άνθρωπο» και δημιούργησε μία παράσταση που οι υπαρξιακές αναζητήσεις του Ντοστογιέφσκι απόκτησαν υπόσταση. Έχει καταφέρει να δώσει στους ηθοποιούς έμπνευση, έκφραση και ελευθερία, καθώς αλλάζουν πρόσωπα και χαρακτήρες, και ταυτόχρονα να είναι όλα ξεκάθαρα στον θεατή. Η σκηνοθέτις δεν φοβήθηκε το εγχείρημα, αφέθηκε σε αυτό και πέτυχε να δώσει μια αποκαλυπτική «λοξή ματιά στο Υπόγειο». Δεν την ενδιαφέρει να κάνει μία παράσταση εντυπωσιασμού, αλλά θέλει μία παράσταση που θα κάνει τον θεατή να ψάξει βαθιά μέσα του για τα δικά του θέματα και ανεκπλήρωτα όνειρα.

Ο Κώστας Βασαρδάνης υποδύεται τον «Άνθρωπο», ψυχή και σώμα έχει παραδοθεί στην ασθένεια του αντι-ήρωα «Ανθρώπου». Ο ηθοποιός ισορροπεί ανάμεσα στην τρέλα και τη λογική, την απελπισία και την ελπίδα. Μιλά και κινείται σαν να αιωρείται σε μία δική του πραγματικότητα, αναζητώντας μία χειρονομία ειλικρινούς αγάπης. Κοντά του πάντα ο πιστός του υπηρέτης, ο Απόλλων. Περίεργο μας φαίνεται που ο Ντοστογιέφσκι έδωσε το όνομα ενός θεού του Δωδεκάθεου, του επονομαζόμενου Λοξία εξαιτίας των διφορούμενων χρησμών του σε έναν πολίτη εκείνης της εποχής. Η Ηλέκτρα Θεολόγη εικάζει πως δεν είναι τυχαία επιλογή αυτή η ονομασία και θα συμφωνήσουμε μαζί της. Η ηθοποιός αναλαμβάνει τον ρόλο του Απόλλωνα στην παράσταση, αφού για εκείνη είναι η επιληψία. Ο χαρακτήρας που δημιουργεί είναι ένα αερικό, ένα πλάσμα ασπόνδυλο, τόσο μα τόσο αληθινό και όμορφο. Εντυπωσιακή ως Ολυμπία η Βασιλική Κούλη, γεμάτη αισθησιασμό. Παρόλο που έχει πληγωθεί, δεν επιτρέπει στο σκληρό πρόσωπο της ζωής να την πτοήσει. Ζει μέσα από τις απώλειες της και επιβιώνει από την κακία του κόσμου. Η Λίζα της Κατερίνας Μίχου έχει μία ευαίσθητη καρδούλα, γεμάτη ρομαντισμό και έρωτα. Η παρουσία του «Ανθρώπου» στη ζωή της θα της ανοίξει νέους δρόμους στη ζωή. Οι Χρήστος Δεστούνης (Τρουντολιουμπόφ), Γιώργος Μπανταδάκης (Σίμονοφ), Βαγγέλης Σαλευρής (Σβερκόφ) και Νάσος Φρίγγης (Φερφίτσκιν) οι παλιοί συμμαθητές και «φίλοι» του «Ανθρώπου» χειρίζονται άψογα τον λόγο και το σώμα τους προκαλώντας ασφυξία στον άμοιρο «Άνθρωπο» χωρίς ίχνος συμπάθειας ή μεταμέλειας.

Την κίνηση και τις χορογραφίες της παράστασης έχει επιμεληθεί η Χριστίνα Βασιλοπούλου, η οποία εστίασε στο να αποδοθεί όσο πιο αληθινά γινόταν η εσωτερική αγωνία των χαρακτήρων. Ο τροχός του σκηνογράφου Εμμανουήλ Νικόλαου Συμιακάκη επικροτεί τη λαϊκή ρήση «η ζωή ρόδα είναι και γυρίζει» κάνοντας τον εγκλεισμό του «Ανθρώπου» πολύ επώδυνο. Τα κοστούμια της ενδυματολόγου Πελαγίας Βουτζουλίδου αναδεικνύουν όχι μόνο την εποχή και την οικονομική κατάσταση των χαρακτήρων αλλά και με μικρές αλλά αισθητές πινελιές αλλάζουν φύλο και προσωπικότητα. Η μουσική και τα τραγούδια που υπογράφουν οι Ηλέκτρα Θεολόγη και Andrea Libero Cito μας δίνουν την εντύπωση πως το σκοτάδι του υπογείου έχει απλωθεί παντού και το φως ίσως να μην λάμψει ποτέ. Οι φωτισμοί του Βαγγέλη Κάνδια επιδεινώνουν αυτό το σκοτάδι, τον εσωτερικό εγκλεισμό, την αίσθηση του φόβου και της ανασφάλειας.

Η παράσταση καταφέρνει να είναι αντάξια του έργου του Ρώσου συγγραφέα. Οι φιλοσοφικές αναζητήσεις, οι ψυχολογικές μεταπτώσεις ισορροπούν στο μεταίχμιο φαντασίας και πραγματικότητας. Ο θεατής βλέπει σε απόσταση λίγων εκατοστών τη δική του δύσκολη καθημερινότητα. Ίσως οργιστεί, ίσως συγκινηθεί, ίσως δεν αισθανθεί τίποτα. Αλλά με πίστη και θέληση όλα μπορούν να αλλάξουν. Προϋπόθεση το εγώ να γίνει εμείς.

Περισσότερα για την παράσταση ΕΔΩ