Κατερίνα Μπιλάλη: “Δεν γεννηθήκαμε για να σκοτώνουμε ο ένας τον άλλον αλλά για να δίνουμε ζωή και να προστατεύουμε ο ένας τον άλλον”.

Συνέντευξη στην Κωνσταντίνα Καλλέργη
05/05/25

Μπορεί, σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον, η τεχνολογία να αποδειχθεί ο μεγαλύτερος εξουσιαστής μας; Ο υποκινητής φρικτών πράξεων;

Αυτό είναι το κύριο ερώτημα της καινούργιας παράστασης «Ταιριάζει το πένθος στην Ηλέκτρα;» που παρουσιάζουν σε συμπαραγωγή η Θεατρική Εταιρεία THEARTES και το ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης και η οποία βασίζεται στην τριλογία του Ευγένιου Ο’Νηλ «To πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα».

Με αφορμή την παράσταση η Κατερίνα Μπιλάλη μίλησε με την Κωνσταντίνα Καλλέργη για ένα δυστοπικό μέλλον που πλησιάζει, για την τεχνολογία και τον Αισχύλο.

– Το έργο σας είναι εμπνευσμένο από την τριλογία του Eugene O’ Neil. Πώς συνομιλεί με το πρωτότυπο και πώς μετουσιώνει όσα βλέπουμε στο έργο του O’ Neil, στις 3 ενότητες «Ο γυρισμός – Οι κυνηγημένοι – Οι στοιχειωμένοι»;
Ο Ευγένιος Ο’Νηλ εμπνεύστηκε από την Ορέστεια του Αισχύλου, η οποία περιλαμβάνει τα έργα Αγαμέμνονας, Χοηφόρες και Ευμενίδες, και έγραψε την τριλογία Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα, η οποία περιλαμβάνει αντίστοιχα τα έργα Ο Γυρισμός, Οι Κυνηγημένοι και Οι Στοιχειωμένοι. Ο δραματικός χώρος του έργου του Ο’ Νηλ είναι η πουριτανική Νέα Αγγλία στην Αμερική, όπου κατά τον συγγραφέα μπορεί να δημιουργηθεί η καταλληλότερη δραματουργική συνθήκη για την τραγική πλοκή που συμπεριλαμβάνει εγκλήματα πάθους και εκδίκησης. Η λύση που βρήκε ο συγγραφέας για την αντικατάσταση της δύναμης των θεών και της μοίρας, που παρακινούν τους ήρωες να πράξουν καταστροφικά ή αυτοκαταστροφικά είναι η ενεργοποίηση της πουριτανικής συνείδησης των πρωταγωνιστών του. Η δική μου πρόσληψη της τριλογίας έγινε με το σκεπτικό της εύρεσης ενός σύγχρονου ψυχολογικού ισοδύναμου που θα έδινε ροή και επαλήθευση στην πλοκή. Οπότε τοποθέτησα τη δράση σε έναν χώρο που έχει παγκόσμια ταυτότητα μιας και θα μπορούσε να απαντηθεί οπουδήποτε στο πλαίσιο μιας δυστοπικής, μελλοντικής κοινωνίας. Η δράση εκτυλίσσεται σε ένα τηλεοπτικό στούντιο ενός παιχνιδιού επιβίωσης, που παραπέμπει στο Πανοπτικό του Μπένθαμ, ο οποίος σχεδίασε ένα κτίριο- φυλακή για τη συνεχή επίβλεψη των κρατουμένων. Η ιδέα αυτή εξυπηρέτησε δραματουργικά την κατάδειξη της τεχνολογίας ως απόλυτου εξουσιαστή, αφού κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από το “μάτι” της κάμερας και της καταγραφής κάθε κίνησης, συναισθήματος, αντίδρασης των “παικτών”, οι οποίοι στην πραγματικότητα είναι εγκλωβισμένοι, φυλακισμένοι μέσα στο παιχνίδι.

– Σε αντίθεση με τον τίτλο που έδωσε ο O’ Neil, εσείς θέτετε ένα ερώτημα: «Ταιριάζει το πένθος στην Ηλέκτρα;». τι σημαίνει αυτό για τη δική σας εστίαση επάνω στο έργο και σε όσα πραγματεύεται;
Είναι σημαντικό να δημιουργούνται ερωτήματα και γι’ αυτό το ερωτηματικό δεν μένει στον τίτλο αλλά διατρέχει και την παράσταση. Έχουμε προσεγγίσει τις καταστάσεις με μια ανοιχτότητα ώστε να χωρέσουν οι σκέψεις των θεατών. Καίρια ερωτήματα που θέτονται είναι: Τι είναι δίκαιο και τι όχι; Αποδίδεται δικαιοσύνη; Ποιος είναι αυτός που αξίζει να τιμωρηθεί; Υπάρχει χάσμα μεταξύ καθήκοντος, ηθικής και συναισθήματος; Οφείλουμε υπακοή και σε ποιον; Ανυπομονώ να ακούσω τη θέση των θεατών σ’ αυτά τα ερωτήματα, τα οποία φροντίζουμε να φωτίσουμε από διάφορες οπτικές γωνίες ώστε να υπάρξει κριτική σκέψη από την πλευρά των θεατών και όχι συναισθηματική ταύτιση.

– Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε στη διασκευή και τι σας προβλημάτισε περισσότερο;
Ήταν δύσκολο μέχρι να βρεθεί η κεντρική ιδέα. Μετά οι συνδέσεις γίνονταν αβίαστα και με μια ροή που εξυπηρετούσε την αρχική ιστορία. Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να κρατηθούν οι τρεις υποκριτές επί σκηνής όπως και στην αρχαιότητα και σ’ αυτό βοήθησε η χρήση των τεχνολογικών μέσων μιας και οι συμπυκνώσεις νοημάτων και προσώπων γίνονται επί της οθόνης.

– Ένα δυστοπικό περιβάλλον, μια συνθήκη reality show, και μια τεχνοκρατική εξουσία, αποτελούν το δραματικό χώρο του έργου. Πόσο «μακρινό» είναι εν τέλει αυτό το μέλλον;
Αυτό το μέλλον είναι εδώ! Το ζούμε ήδη. Άλλωστε, η βασική έμπνευσή μου ήταν τα διάφορα σύγχρονα τηλεοπτικά παιχνίδια επιβίωσης αλλά και τα σύγχρονα κοινωνικά μέσα δικτύωσης. Επίσης, το μυθιστόρημα της Σουζάν Κόλινς Αγώνες πείνας όπως και η κινηματογραφική μεταφορά του ως τριλογία. Φυσικά και άλλες μελλοντολογικές ταινίες όπως The island, Divergent, Matrix, κ.ά. Το έργο έχει, σίγουρα, άρωμα μέλλοντος αλλά και μια αίσθηση χρονικής οικειότητας.

– Ζούμε ήδη σε μια εποχή που η τεχνολογία έχει αρχίσει να καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χώρο και η αυξημένη χρήση και οι δυνατότητες του ΑΙ, αποτελούν έδαφος προβληματισμού. Πώς γίνεται όμως ο άνθρωπος να αισθάνεται απειλή από το δημιούργημά του; Είναι πραγματικός αυτός ο κίνδυνος;
Αυτό το ερώτημα θα πρέπει να μας απασχολεί για να μην γίνει κανονικότητα. Δυστυχώς, έχουν κινδυνέψει πολλοί άνθρωποι από την άλογη χρήση της τεχνολογίας, που μπορεί να κοστίσει από μια νοσηλεία για τη θεραπεία του Συνδρόμου Στέρησης του κινητού τηλεφώνου (Νομοφοβία), μέχρι και την απώλεια της ζωής από την χρήση διάφορων βιντεοπαιχνιδιών.

– Στην αρχαία τραγωδία, οι τραγικές πράξεις των ηρώων αποδίδονταν σε θέλημα των θεών, στο έργο του O’ Neil στην πουριτανική κοινωνία, στη δική σας ανάγνωση το ρόλο του «υποκινητή» παίρνει η τεχνολογία. Κατά πόσο πιστεύετε ότι όλες αυτές οι μεταμορφώσεις των κινήτρων του ανθρώπου, μπορεί να αποτελούν μια επίφαση, μια προσπάθεια του ανθρώπου-δραματικού ήρωα να ερμηνεύσει με εξωτερικά αίτια τις σκοτεινές πράξεις του;
Δεν πιστεύω στην κακία του ανθρώπου, δεν είναι ούτε κληρονομική, ούτε εγγεγραμμένη στον γενετικό του κώδικα. Δεν γεννηθήκαμε για να σκοτώνουμε ο ένας τον άλλον αλλά για να δίνουμε ζωή και να προστατεύουμε ο ένας τον άλλον. Μέσα στην ανθρώπινη ιστορία, είναι ορατές οι συνθήκες μέσα στις οποίες καλλιεργείται το μίσος και ο αλληλοσπαραγμός. Θέλει πολύ μεγάλη ανάλυση αυτή η ερώτηση και δεν έχουμε το περιθώριο. Με μια πολύ γρήγορη αναφορά θα πω ας σκεφτούμε πώς η ιδιοκτησία και ο ατομικισμός δρουν προς αυτή την κατεύθυνση.

– Τι είναι αυτό που σας γοητεύει πιο πολύ στο δικό σας ρόλο μέσα στο έργο;
Παίζω την Ηλέκτρα, μια σκληρή και άκαμπτη γυναίκα που έχει εμποτιστεί με μια πατριαρχική ηθική και που θεωρεί τον έρωτα ανήθικο και τον πόλεμο κάτι ιερό. Δηλαδή, τελείως κόντρα με εμένα. Παρ’ όλα αυτά, όπως είπα και πριν σε σχέση με την υποκίνηση των σκοτεινών πράξεων, έχει επίκτητη σκληρότητα, την οποία απέκτησε από τα παιδικά της τραύματα και την έλλειψη αγάπης από την μητέρα της αλλά και από την επιβράβευση αυτής της στάσης της από την τεχνοκρατική εξουσία. Έχω επιλέξει να δώσω, με μια στιλιζαρισμένη φόρμα, ζωή στην Ηλέκτρα, χρησιμοποιώντας στοιχεία από τις κινήσεις και τις συμπεριφορές του Λιονταριού, που θα επιτεθεί την κατάλληλη στιγμή για να επιβιώσει και κατά ανθρώπινη μεταφορά του, να δικαιωθεί.