Ρηνιώ Κυριαζή: “Όνειρό μου η παράσταση να συμβάλλει στην αλλαγή οποιουδήποτε θέματος θα μπορούσε να ανακουφίσει τα άτομα με αναπηρία και τις οικογένειές τους.”

Συνέντευξη στην Κωνσταντίνα Καλλέργη
30/01/25

Το Μα της Ρηνιώς Κυριαζή μιλάει για την πρώτη λέξη, την ελάχιστη δομή της έκφρασης, την πρωταρχική ανάγκη. Μέσα από τα μάτια ενός αυτιστικού ανιχνεύεται το μέσα και το έξω, ο λόγος πριν τον λόγο, η μαγεία και η ομορφιά ενός κόσμου που διεκδικεί την ουσία. Μία παράσταση για τον αυτισμό και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τόσο ο ίδιος ο αυτιστικός όσο και η οικογένειά του. Με αφορμή αυτή την παράσταση η δημιουργός και σκηνοθέτις της παράστασης Ρηνιώ Κυριαζή μίλησε με την Κωνσταντίνα Καλλέργη σε μια άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση.

– Το «ΜΑ» είναι μια παράσταση με θέμα και βασικό πρίσμα τον αυτισμό. Ποιο είναι το έναυσμα, το εσωτερικό ή εξωτερικό ερέθισμα, για τη δημιουργία μιας τέτοιας θεατρικής δουλειάς;
Ο κόσμος του Οδυσσέα είναι για μένα ένας τρόπος να δω τη ζωή αλλιώς. Να δω την ουσία. Να δώσω χρόνο και χώρο σε μένα και στους ανθρώπους μου. Να κατανοήσω το ακατανόητο, να μιλήσω το άρρητο. Είχα ανάγκη να εκφράσω τις σκέψεις μου γι’ αυτόν τον κόσμο. Να βυθιστώ σε αυτόν. Η περίοδος της γραφής του έργου και αργότερα της προετοιμασίας του ανεβάσματός του στη σκηνή, με έκανε να μαλακώσω. Ήθελα πολύ να μοιραστώ το καλό που μου έχει κάνει η σχέση μου με τον Οδυσσέα, είναι για μένα πολύτιμος.

– Ποιες ήταν οι προκλήσεις και διαφορετικές ανάγκες στην προετοιμασία μιας τέτοιας παράστασης; Η πιθανή έρευνα, η συμβολή επιστημόνων, η επαφή με ανθρώπους ή η συλλογή μαρτυριών.
Κάθε παράσταση απαιτεί έρευνα σε βάθος πάνω στα θέματα που θίγει. Πάντα έχουμε δίπλα μας πολύτιμους συνεργάτες και επιστημονικούς συμβούλους. Εδώ ο Νίκος Παγίδας, εργοθεραπευτής και εμπνευστής της ιδέας του nevronas, μάς πρόσφερε απλόχερα τη βοήθειά του σε όλα τα στάδια της προετοιμασίας και της πραγματοποίησης της παράστασης. Ο Μιχάλης Κουτσκουδής επισκέφτηκε τις κατάλληλες δομές ώστε να γνωρίσει, να παρατηρήσει, να μελετήσει. Η ηθοποιός Δήμητρα Γκλιάτη ως υπεύθυνη των παραστάσεων των Αγγέλων της Χαράς, κατέθεσε την πολυετή εμπειρία της. Η χορογράφος Βιτόρια Κωτσάλου μοιράστηκε τη γνώση της σε θέματα της προσέγγισης της αναπηρίας και η πάντα καίρια φροντίδα της Σοφίας Ρομπόλη ήταν καθοριστική. Βιβλία που μελετήσαμε, κουβέντες με φίλους και αγαπημένους, προσωπικές ιστορίες αγκάλιασαν την εργασία μας και μάς πλαισίωσαν κατάλληλα.

– Σας προβλημάτισε ποτέ το ενδεχόμενο να σας «κατηγορήσει» κάποιος ως μη αρμόδια να μιλήσει για το θέμα του αυτισμού;
Δεν καταλαβαίνω πώς θα μπορούσαν να οριστούν οι αρμοδιότητες στην τέχνη. Με αυτή τη λογική δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για κανένα θέμα που μας απασχολεί αν δεν είμαστε ειδικοί. Πόσα διδακτορικά θα έπρεπε να έχει κανείς για να γράψει ένα έργο; Για να δημιουργήσει έναν χαρακτήρα; Η έρευνα διέπει την εργασία μου, πάντα ρωτάω τους ειδικούς, τους χρειάζομαι αλλά και η δική μου ειδικότητα είναι να αφηγούμαι ιστορίες, όχι μόνο αυτές που έχω ζήσει, όχι μόνο προσωπικές αλλά αυτές που θεωρώ σημαντικές που με αγγίζουν, που με πονάνε.

– Ο Οδυσσέας, ο αυτιστικός ήρωας του έργου, είναι περιορισμένος λεκτικά σε αυτό το «ΜΑ», που είναι όλη του η έκφραση στη συναναστροφή με την οικογένειά του. Αυτό μας φέρνει στο μυαλό τη ρήση του Wittgenstein «Τα όρια της γλώσσας μου, καθορίζουν τα όρια του κόσμου μου». Κατά πόσο φαίνεται στο έργο κάτι τέτοιο; Είναι τελικά οι λεκτικοί κώδικες ο καλύτερος ή ο μόνος τρόπος για ουσιαστική επικοινωνία;
Θα έλεγα το αντίθετο. Το Μα είναι η έκφραση ενός απέραντου κόσμου, όχι ο περιορισμός αλλά το άνοιγμά του. Το Μα είναι όλα και τίποτα, είναι το άπειρο, είναι το σύμπαν. Καθώς σκεφτόμαστε συμβατικά βάζουμε εμπόδια σε αυτό το χωρίς όρια, θέλουμε να ορίσουμε τα πάντα μέσω της γλώσσας, να νομίζουμε ότι επικοινωνούμε, να νομίζουμε ότι καταλαβαινόμαστε. Με πολλές λέξεις ή με μία δεν κατανοεί κανείς κανέναν. Ο Οδυσσέας που δεν θεωρεί την επικοινωνία αυτονόητη είναι εκείνος που πραγματικά μιλάει – εμείς δεν τον ακούμε.

– Μέσα σε μια οικογένεια, ο αυτισμός δεν είναι ζήτημα που αφορά μόνο τον πάσχοντα, αλλά όλα τα μέλη της. Πώς παρουσιάζονται στην παράσταση οι οικογενειακοί δεσμοί, οι δυναμικές και οι ισορροπίες;
Η καθημερινότητα δεν ωραιοποιείται, είναι σκληρή, είναι ζόρικη. Ο έξω κόσμος είναι αδιανόητα άσχετος, αδιάκριτος, άκαρδος. Η οικογένεια του Οδυσσέα εισπράττει την ειρωνεία, την αδικία, τον εξευτελισμό. Αυτό τους ταράζει, τους πληγώνει, τους κάνει πέρα, τους κάνει να μη θέλουν πια. Έχουν όμως ο ένας τον άλλον, έχουν μια ζωή να ζήσουν και επιλέγουν να παλέψουν για κάτι πολύτιμο, τη μεταξύ τους αγάπη και επικοινωνία. Και τα καταφέρνουν.

– Πώς χειρίζεστε σκηνοθετικά και υποκριτικά την παρουσίαση του αυτισμού;
Υπάρχουν ωμές στιγμές, αληθινές και γι’ αυτό σπαρακτικές που απαιτούν σκληρή μελέτη από μεριάς δικής μου και των ηθοποιών. Οι πρόβες δεν ήταν εύκολες, περάσαμε πολλές ώρες πίεσης και δυσκολίας. Ταυτόχρονα υπάρχει η ποίηση και η ομορφιά του Οδυσσέα, του πραγματικού και φανταστικού, που ανοίγει την αγκαλιά του να μας συμπεριλάβει. Τότε φυσάει ένα δροσερό αεράκι στις ψυχές μας και μας κάνει να νιώθουμε περήφανοι.

– Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια τάση του θεάτρου να καταπιάνεται με ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα (ανθρώπινα δικαιώματα, έμφυλα στερεότυπα, αναπηρίες) που ωστόσο δεν είναι πρωτοφανή και καινούρια στο κοινωνικό σύνολο. Τι θεωρείτε πως έχει αλλάξει ώστε να έχει πυροδοτήσει αυτό το φαινόμενο; Έχει ωριμάσει η κοινωνία ή έχει γίνει πιο «ανοιχτό» το θέατρο;
Το θέατρο πάντα ήταν μια όαση και πρέπει να συνεχίσει να είναι. Στο θέατρο ακουμπάει ο άνθρωπος τη δυσκολία του, το φόβο του, από το θέατρο, και γενικότερα την τέχνη, παίρνει θάρρος για να αντιμετωπίσει τη ζωή. Η κοινωνία είναι πολύ πίσω και δυστυχώς κινείται όλο και περισσότερο σε σκοτεινές περιοχές. Ίσως αυτό κινητοποιεί τους ανθρώπους του θεάτρου να μιλήσουν γι’ αυτά που έχουν σημασία, να νιώσουν ότι προσφέρουν, ότι διεκδικούν, ότι παλεύουν. Οι συνθήκες της δουλειάς μας είναι απογοητευτικές παρόλα αυτά συνεχίζουμε, θέλουμε να διαγράψουμε μια γραμμούλα θετικής αντιμετώπισης της ζωής. Θέλουμε να επηρεάσουμε προς έναν κόσμο πιο ανοιχτό και πιο ελεύθερο.

– Αξίζει να αναφέρουμε ότι στην παράσταση θα υπάρχουν υπηρεσίες προσβασιμότητας. Ορισμένες μέρες θα διατίθεται διερμηνεία και ακουστική περιγραφή, ενώ ο χώρος διεξαγωγής της θα είναι πλήρως προσβάσιμος σε αμαξίδια. Πόσο δύσκολο είναι για κάποιον που θέλει να κάνει την παράστασή του καθ’ όλα προσβάσιμη, να βρει τον κατάλληλο χώρο και τις υποδομές σήμερα;
Οι υπηρεσίες προσβασιμότητας ήταν από καιρό ένα ζητούμενο για την Εταιρεία Θεάτρου Άλκη, δεν τα είχαμε καταφέρει. Αυτή τη φορά, λόγω του θέματος του έργου, ήταν για μας ηθικό ζήτημα. Αποφασίσαμε να δεσμευτούμε σε αυτό ενώ γνωρίζαμε ότι είναι κοστοβόρο. Με την πενιχρή επιχορήγηση που μάλλον μας χλευάζει, πεισμώσαμε να τα καταφέρουμε. Έχουμε δίπλα μας τους ανθρώπους που πρέπει. Θα συνεχίσουμε και στις επόμενες δουλειές μας.

– Ευελπιστείτε η παράσταση σας να αποτελέσει αφορμή για ένα πιο συμπεριληπτικό θέατρο;
Το θέατρο μια χαρά τα πάει, η πολιτική πάσχει. Όνειρό μου θα ήταν η παράσταση να συμβάλλει στην αλλαγή, την τροποποίηση, τη ρύθμιση οποιουδήποτε θέματος θα μπορούσε να ανακουφίσει τα άτομα με αναπηρία και τις οικογένειές τους. Να φτάσει να ακουστεί και να επηρεάσει την καθημερινότητα. Εν ολίγοις θα ήθελα να μην ανακυκλώνουμε μεταξύ μας τα θέματα που μας απασχολούν, να μην αγγίζουμε μόνο τις ψυχές όσων έτσι κι αλλιώς είναι ενημερωμένοι. Να ενοχλήσουμε παραπέρα.

Σας ευχαριστώ πολύ
Ρηνιώ Κυριαζή