Συνέντευξη – Σάββας Στρούμπος

Ο Σάββας Στρούμπος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1979. Αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου (2002). Mε την υποτροφία Παξινού-Μινωτή του ΜΙΕΤ έκανε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Exeter της Αγγλίας (MA in Theatre Practice), με καθηγητή τον Phillip Zarrilli (2003).

Με την Oμάδα Σημείο Μηδέν σκηνοθέτησε τις παραστάσεις:

Στη Σωφρονιστική Αποικία του Φραντς Κάφκα (2009), Όπως Σας Αρέσει του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (2010), Οι Δίκαιοι του Αλμπέρ Καμύ (2011), Η Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα (2012), Βόυτσεκ του Γκέοργκ Μπύχνερ (2013 και 2014 β΄εκδοχή), Στη Σωφρονιστική Αποικία του Φραντς Κάφκα (β’ εκδοχή – 2014), Εμείς του Γιεβγκιένι Ζαμιάτιν (2015), Η Αποστολή – ανάμνηση από μιαν επανάσταση του Χάινερ Μύλλερ (2016), Τρωάς του Δημήτρη Δημητριάδη (2017), Θραύσματα από τον Κάφκα του Γκιόργκι Κούρταγκ (2018), Περιμένοντας τον Γκοντό του Σάμιουελ Μπέκετ (2018), Αντιγόνη του Σοφοκλή (2019), Ευτυχισμένες Μέρες του Σάμιουελ Μπέκετ (2020), Αναφορά για μια Ακαδημία του Φραντς Κάφκα (2021).

Μετέφρασε τα έργα: Στη Σωφρονιστική Αποικία, Όπως Σας Αρέσει, Οι Δίκαιοι.

Επιμελήθηκε σκηνοθετικά τις παραστάσεις: Αίας του Γιάννη Ρίτσου (2010), Ντοκουμέντο (2013), Αθηνά Χατζηεσμέρ, ετών 17, της Θαλασσιάς Αντωνοπούλου (2016), Η Ιστορία μιας αποτυχίας της Κάλλις Μαυρομάτη (2019).

Την Κυριακή 12 Ιουνίου η νέα παραγωγή της Ομάδας Σημείο Μηδέν “Πέρσες” του Αισχύλου θα κάνει πρεμιέρα στο Β’ Αρχαίο Θέατρο Λάρισας και θα ακολουθήσει περιοδεία της παράστασης τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο

– Γιατί επέλεξες τους Πέρσες του Αισχύλου;
Η επιλογή των έργων με τα οποία καταπιανόμαστε, κατά κύριο λόγο, γίνεται με τρόπο ενστικτώδη, χωρίς να σκεφτόμαστε απαραίτητα επικαιρικά. Έτσι συνέβη και με τους «Πέρσες», αλλά και με την προηγούμενή μας παράσταση, την «Αναφορά για μια Ακαδημία» του Κάφκα. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις βιώσαμε κάτι πολύ παράξενο, αφού κατά τη διάρκεια των προβών των «Περσών» ξεκίνησε ο πόλεμος, ενώ κατά τη διάρκεια των προβών της «Αναφοράς», υλικό που θέτει το ζήτημα της καταστροφής της φύσης μέσα μας και γύρω μας, ζήσαμε μια μεγάλη φάση της καραντίνας. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι οι καλλιτέχνες είναι κάποιου είδους προφήτες, αλλά ότι είναι πολύ ευαίσθητοι δέκτες των σημάτων των καιρών. Αυτό είναι για μένα ένα από τα κύρια ζητήματα που με απασχολούν αυτή την περίοδο: πώς μπορούμε να μετασχηματίσουμε το υλικό μιας τόσο μεταβατικής και ηφαιστειογενούς εποχής σε έργο τέχνης. Από τέτοιους στοχασμούς και διαδρομές γεννήθηκε η παράσταση των «Περσών».

– Πώς συνομιλεί ο θεατής του 2022 με το μνημειώδες αντιπολεμικό κείμενο μέσα από μια φόρμα υποκριτικής που μετατοπίζει τη λειτουργία του λόγου και τη σημασία του;
Μας ενδιαφέρει η οικουμενικότητα του υλικού. Αυτό σημαίνει ότι σκοπός μας δεν είναι να κάνουμε ένα τρέχον αντιπολεμικό από σκηνής κήρυγμα, παρ’ όλο που η ανθρωπότητα φαίνεται να αρνείται να διδαχθεί από την ιστορία της. Αν ο θεατής μπορέσει να γίνει δέκτης των δονήσεων αγωνίας, των σημάτων κινδύνου που εκπέμπονται από το υλικό, κι ελπίζουμε κι από την παράσταση, τότε κάτι θα έχουμε πετύχει. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στην παράσταση έχουμε δώσει ιδιαίτερη έμφαση στο τελετουργικό στοιχείο, άρα εκ των πραγμάτων ερχόμαστε σε ρήξη με μια προσπάθεια ρεαλιστικής αναπαράστασης των συμβάντων του έργου. Πιστεύω ότι η τελετουργική διάσταση που προσπαθούμε να φωτίσουμε, καθώς συμβολοποιεί το υλικό, εξευγενίζει τις αισθήσεις, τα συναισθήματα και την ίδια τη διαδικασία πρόσληψης του θεατή, εφόσον του επιτρέπει να σταθεί κριτικά απέναντι στα συμβάντα του έργου, και την ίδια στιγμή να επιτρέψει στις πηγές πρωτογενούς συγκίνησης μέσα του να ενεργοποιηθούν. Κριτική στάση χωρίς συγκίνηση είναι μια άψυχη, ακαδημαϊκή λειτουργία, που δεν έχει πολλά να προσφέρει ούτε στους δημιουργούς, ούτε στους θεατές.

– Ποιος είναι ο κεντρικός στόχος της σκηνοθεσίας;
Σε επίπεδο φιλοσοφικό σκοπός της σκηνοθεσίας είναι να φωτίσει το τοπίο της Νέμεσης, μέσα στο οποίο, επί της ουσίας, λαμβάνει χώρα η συγκεκριμένη τραγωδία. Ωστόσο, το τοπίο της Νέμεσης είναι μια μορφή ζωής που διαπερνά την εποχή μας την ίδια, μέσα στον αστερισμό καταστροφών, κρίσεων, αλλά και προσδοκιών και δυνατοτήτων που ζούμε. Σε επίπεδο θεατρικό, πατώντας στο μεθοδολογικό υπέδαφος της μεθόδου Τερζόπουλου, με ενδιέφερε να μπούμε με την Ομάδα Σημείο Μηδέν σε ένα πολύμηνο εργαστήριο πάνω στην τραγωδία των «Περσών», προσπαθώντας να εξορύξουμε την βαθιά προσωπική ύλη της καθεμιάς και του καθενός ηθοποιού. Από όλα αυτά δημιουργείται μια αισθητική της παράστασης υπό το πρίσμα της σκηνικής ποιητικής, αφήνοντας, δηλαδή, χώρο στον κάθε θεατή να κάνει τους δικούς του συνειρμούς, να αισθανθεί τα δικά του συναισθήματα, να συνδεθεί με την παράσταση όπως εκείνος επιθυμεί.

– Πώς λειτουργεί ο χώρος των αρχαίων ανοικτών θεάτρων σε κάθε παράσταση;
Προσωπικά, οι χώροι των αρχαίων θεάτρων μου προκαλούν δέος, αλλά και μια βαθιά αίσθηση ζεστασιάς και οικειότητας. Τη στιγμή που πατάω το πόδι μου σε ένα αρχαίο θέατρο, αρχίζω να αφουγκράζομαι τον χώρο και να αναζητώ την ιδιαίτερη, βαθιά σύνδεση μαζί του. Όταν αυτή βρεθεί, τότε ξέρω πως η παράσταση θα ριζώσει στον χώρο, οπότε θα μπορέσει να εκπέμψει τους κραδασμούς της και στους θεατές.

– Το ανέβασμα των Περσών διαδέχτηκε την πολύ επιτυχημένη Αντιγόνη, δύο τραγωδίες ορόσημα για το αντιπολεμικό τους μήνυμα, πώς βίωσες το ξαφνικό ξέσπασμα πολέμου στην γείτονα Ουκρανία ως δημιουργός μια παράστασης με αντιπολεμικό μήνυμα;
Το τοπίο της Νέμεσης στο οποίο παίζονται οι «Πέρσες», αντανακλά τον αστερισμό εντάσεων, καταστροφών και κρίσεων της εποχής μας από κάθε άποψη. Δεν μπορώ να πω πως με εξέπληξε το ξέσπασμα του πολέμου, το ίδιο ισχύει και για το ξέσπασμα της πανδημίας. Ο καπιταλισμός έχει πλέον γίνει απολύτως ασύμβατος με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της ίδιας της ζωής. Όσο δεν αισθανόμαστε την ανάγκη ριζικού μετασχηματισμού του υπάρχοντος, σε όλες τις μορφές και τις διαστάσεις του, αυτό θα εξακολουθεί να γεννάει τέρατα. Είμαστε στην εποχή της βαρβαρότητας. Σε μια τέτοια εποχή η τέχνη μπορεί πραγματικά και οφείλει να παίξει ένα ρόλο κριτικό, χειραφετηκό.

– Οι Πέρσες παίζονται στο σημείο της Νέμεσης, δηλαδή τη στιγμή της οργής και της εκδίκησης των Θεών, ποιες είναι οι αντιστοιχίες που κάνεις με το σύγχρονο ελληνικό λαό;
Ο Αισχύλος επιλέγει να σταθεί κριτικά απέναντι στους χειρότερους εχθρούς της Αθήνας, τους Πέρσες, φωτίζοντας το τραγικό αδιέξοδο της στάσης τους, το οποίο τους οδηγεί σε έναν άνευ όρων και ορίων θρήνο, εφόσον αρνούνται να βγάλουν τα όποια συμπεράσματα από το αιμοσταγές δίπολο πόλεμος – και – εξουσία. Αρνείται να τους γελοιοποιήσει. Την ίδια στιγμή φωτογραφίζει την Αθηναϊκή πόλη, η οποία έχει αρχίσει να υιοθετεί τα ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά της Περσικής αυτοκρατορίας, αδιαφορώντας για τις δημοκρατικές αρχές και αξίες.

Σε ότι αφορά τον Ελληνικό λαό, του οποίου είμαστε όλοι μέρος, δεν θα μπορούσα να κάνω υποδείξεις. Ωστόσο, η κριτική στάση, ο αναστοχασμός, η εγρήγορση σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, είναι στοιχεία που χρειάζεται συνέχεια να τα καλλιεργούμε. Τότε θα μπορέσουμε να επηρεάσουμε ουσιαστικά το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.

– Ο Αισχύλος επιλέγει να μην γελοιοποιήσει τους εχθρούς της Αθήνας, αλλά αντιθέτως να ασκήσει εντέχνως κριτική στην αμετροέπειά τους και στην ιμπεριαλιστική μανία τους καταδικάζοντας όσους δεν έχουν αναστοχαστική διάθεση στον θρήνο, ποια από αυτά τα χαρακτηριστικά θεωρείς ότι διατηρούμε ακόμα ως λαός;
Πιστεύω ότι δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ως λαός έχουμε γεννήσει την τραγωδία, την τραγική οπτική της ύπαρξης του ανθρώπου μέσα στον κόσμο. Βέβαια, αυτό επιτελέστηκε από τους πολύ μακρινούς μας προγόνους, με τους οποίους μπορεί να μην έχουμε και καμία σχέση, όμως γαλουχούμαστε στα ίδια εδάφη, στο συλλογικό μας ασυνείδητο ενυπάρχουν τα τραγικά κείμενα. Ως λαός γνωρίζουμε τι είναι το τραύμα σε επίπεδο ύπαρξης και ιστορίας, γνωρίζουμε την έννοια της καταστροφής, της προσφυγιάς, της εξορίας. Αλλά και το όνειρο, η προσδοκία, ο αγώνας για τη διεκδίκηση της ζωής, δεν μας είναι άγνωστα, παρ’ όλη την κίνηση ιστορικής αμνησίας που υφιστάμεθα τις τελευταίες δεκαετίες. Για μένα η αρχαία τραγωδία είναι ο ορισμός του ανθρώπινου πολιτισμού. Χρειάζεται πάντα να γυρνάμε στην τραγική οπτική του ανθρώπου μέσα στον κόσμο για να βρίσκουμε τον προσανατολισμό μας. Όσο κι αν πολλές φορές βαδίζουμε στα τοπία της λήθης, αυτά τα πράγματα είναι εγγεγραμμένα στη δομή μας. Προσωπικά πιστεύω σ’ αυτόν τον λαό.

– Στις σκηνοθεσίες σου επιλέγεις συνήθως να διαπραγματεύεσαι το ζήτημα του τραύματος, σε αυτή την περίπτωση ποιο είναι το εθνικό τραύμα που ακόμη δεν έχουμε θεραπεύσει;
Αναρωτιέμαι ειλικρινά αν έχουμε κοιτάξει κατάματα ιστορικά τραύματα όπως αυτό της προσφυγιάς ή του εμφυλίου, ή αν απλά βαδίζουμε πάνω σε τσιμεντωμένα τοπία της μνήμης, ακριβώς επειδή φοβόμαστε να σπάσουμε την κρούστα και να κοιτάξουμε βαθύτερα. Είναι σαφές ότι αυτές οι διαδικασίες δεν είναι απλές και σε καμία περίπτωση δεν συντελούνται κατ’ εντολήν. Η τέχνη, ωστόσο, μπορεί να βάλει το λιθαράκι της προς την κατεύθυνση της χειραφέτησης της ίδιας της μνήμης

– Τι θα απηύθυνες σε κάθε θεατή που θέλει να έρθει να δει την παράσταση ξεχωριστά; Τι θα ήθελες να κρατήσει;
Η ίδια η παράσταση είναι πλέον ένας ζωντανός οργανισμός. Αυτή πλέον απευθύνεται στους θεατές κι εκφράζει αυτά που θέλει να εκφράσει. Από δικής μου πλευράς θα ήθελα ο κάθε θεατής να αισθανθεί ελεύθερος να αισθανθεί και να σκεφτεί ό, τι του γεννηθεί αυθόρμητα ως ενόρμηση στη διάρκεια της παράστασης. Αυτή, άλλωστε είναι και η σημασία της σκηνικής ποιητικής.

– Τι λείπει σήμερα από το ελληνικό θέατρο;
Το Ελληνικό θέατρο αποτελείται από πολύ αφοσιωμένους και ικανούς ανθρώπους, οι οποίοι, κατά κύριο λόγο, δουλεύουν σε αντίξοες συνθήκες για να υλοποιήσουν το καλλιτεχνικό τους όραμα. Αισθάνομαι ότι υπάρχει η ανάγκη ως καλλιτέχνες να συνομιλήσουμε, να επικοινωνήσουμε περισσότερο, να ανταλλάξουμε αγωνίες, ιδέες, οράματα, προσδοκίες ή και δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε. Η εποχή αυτή προτάσσει τη συνένωση δυνάμεων, την αλληλεγγύη και την αλληλοϋποστήριξη.

Ελένη Αντωνίου
10/06/22 Θεατρολόγος