Η Άποψή μας για την παράσταση «Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή

Γράφει η Στεφανία Τσουπάκη
07/07/25

«Φωνή και Μορφή
Που ήρθες μετά από τόσα χρόνια
Πως να μην υπακούσω στον Λόγο σου?»
(Ο Φιλοκτήτης στον νεκρό Ηρακλή που έρχεται να βάλει τέλος στα βάσανά του)

Αγαπώ αυτή την τραγωδία. Είναι ολιγοπρόσωπη αλλά και τόσο πλήρης και μεστή νοημάτων.

Ο Σοφοκλής σκιαγραφεί τρεις τύπους ανθρώπων αρκετούς για να θίξει το θέμα της ηθικής ακεραιότητας εύστοχα και με σαφήνεια. Έννοιες όπως εξαπάτηση, προδοσία, ψυχικό τραύμα, αξιοπρέπεια, αλληλεγγύη βρίσκουν τους ιδανικούς εκφραστές τους στα πρόσωπα των ηρώων. Φιλοκτήτης, Νεοπτόλεμος και Οδυσσέας, τρεις άνδρες σε μια συνεύρεση γεμάτη ένταση όπου η δολιότητα στέκει απέναντι στην απόγνωση και το καθήκον προς την πατρίδα καθαγιάζει την αδικία .

Ο Σοφοκλής δεν έχει ενδοιασμούς στο να περιγράψει ρεαλιστικά τον τρόπο ζωής του ήρωά του. Μόνος, καταδικασμένος σε αγώνα επιβίωσης, μ ένα τραύμα κακοφορμισμένο που μυρίζει απαίσια, πυορροεί και προκαλεί αηδία. Αύτη ήταν η μοίρα ενός γενναίου, ενός τιμημένου να φέρει όπλα του Ηρακλή, που ενώθηκε με τους Αχαιούς κατά των Τρώων όμως δεν έφτασε ποτέ στην Τροία. Εγκαταλείφθηκε απ τους συντρόφους του στη Λήμνο κι έμεινε εκεί άρρωστος και προδομένος να ζει σαν το αγρίμι σε μια σπηλιά και να ονειρεύεται μάταια την επιστροφή του στην πατρίδα.

Και να που στο δέκατο χρόνο πολιορκίας της Τροίας μετά το θάνατο του Αχιλλέα ένας χρησμός απαιτεί την παρουσία στην Τροία του γιού του ήρωα, του Νεοπτόλεμου, που θα εξασφαλίσει την άλωση της πόλης έχοντας όμως σαν όπλο το περίφημο τόξο του Ηρακλή.

Ο νεαρός ξεκινά για τη Λήμνο και συναντιέται με τον Οδυσσέα που εξυφαίνει σχέδιο για να προσεγγίσουν και να πείσουν τον Φιλοκτήτη να συνεργαστεί. Δεν θα ναι μια εύκολη υπόθεση. Η οργή για την προδοσία που έχει υποστεί δεν έχει σβήσει ποτέ απ την καρδιά του Φιλοκτήτη, εξ αλλου η εξαθλίωσή του είναι εκεί για να του την υπενθυμίζει κάθε μέρα που περνά. Ο Νεοπτόλεμος θα μπει αρχικά στη λογική της εξαπάτησης αλλά, στην πορεία, ο ηθικός εαυτός του θα τον σπρώξει ν αποκαλύψει την αλήθεια στον ταλαιπωρημένο άνδρα που τον εκλιπαρεί να τον γυρίσει πίσω στην πατρίδα. Η συνέχεια και το τέλος κρύβουν εντάσεις, πόνο, κατάρρευση κι έναν από μηχανής θεό να δίνει τη λύση προς όφελος των Αχαιών.

Από τις πιο ανθρώπινες και γεμάτες συναίσθημα τραγωδίες, που πήρε το πρώτο βραβείο στα Διονύσια το 409 π.Χ., γραμμένη από τον 85χρονο τότε Σοφοκλή, τον ποιητή που έζησε όλα να συμβάντα του 5ου π.Χ. αιώνα, αγάπησε την Αθήνα και στον κύκλο του ανήκαν όλα τα γνωστά πρόσωπα της Τέχνης και της πολιτικής. Ήταν η τελευταία του τραγωδία που παίχτηκε ενόσω ήταν στη ζωή.

Στο επίκεντρο των έργων του βρίσκεται ο άνθρωπος που έρχεται διαρκώς σε τραγική σύγκρουση με την τάξη που εκπροσωπούν οι θεοί. Μέσα από τα τελευταία ιδίως έργα του εκφράζει την αναγκαιότητα διαλόγου και συμβιβασμού στην λύση των προβλημάτων.

Ο Σοφοκλής έχει πλάσει τον Οδυσσέα αδίστακτο και χειριστικό, τον Νεοπτόλεμο συμπαθητικό νέο που θα πρέπει να παραμερίσει τις αρχές της ευγενικής καταγωγής του και να δράσει χωρίς ενδοιασμούς για το συμφέρον της πατρίδας. Ο Φιλοκτήτης είναι εξ αρχής ένα θύμα, πρώτα των θεών και μετά των ανθρώπων, που αντιστέκεται ακόμα στη Μοίρα κι ελπίζει.

Ο Γιώργος Κιμούλης βασίστηκε σε δική του μετάφραση-απόδοση της τραγωδίας και σκηνοθέτησε το έργο χωρίς φλυαρίες και άσκοπες παρεκκλίσεις καθιστώντας το ιδιαίτερα ενδιαφέρον στο θεατή μέσα από το βάρος που δίνει στην σκηνική έκθεση των τριών χαρακτήρων.

Ο Οδυσσέας του Θοδωρή Κατσαφάδου είναι σκληρός, αμοραλιστής, δεν παρασύρεται από ευαισθησίες, δεν τον ενδιαφέρει η άσχημη φήμη που τον ακολουθεί, φτάνει να πετύχει το στόχο του. Ιδιαίτερα χειριστικός, προτάσσει συνεχώς το συμφέρον της πατρίδας στον νεαρό Νεοπτόλεμο για να τον κάνει να ξεπεράσει τις όποιες αναστολές του. Ο Θοδωρής Κατσαφάδος ερμήνευσε τίμια τον ομηρικό ήρωα κάνοντας ωραία χρήση των εκφραστικών μέσων και την εμπειρίας του. Πότε ψυχρός και εγκεφαλικός καθώς καταστρώνει και εξηγεί το δόλιο σχέδιό του, πότε δυναμικός όταν η κατάσταση ξεφεύγει απ’τον έλεγχο και βρίσκεται ν αναμετριέται μ έναν επικίνδυνο αντίπαλο.

Ο Δημήτρης Γκοτσόπουλος παίζει με στιβαρότητα αλλά κι ευαισθησία κι ευγένεια, ένα νέο όχι πάνω από 20 ετών με μια ένδοξη καταγωγή που θα ταλαντευτεί ανάμεσα στο ψέμα και την αλήθεια. Στο μεγαλύτερο μέρος του έργου, δεν είναι ειλικρινής απέναντι στον ερημίτη ακολουθώντας τις οδηγίες του Οδυσσέα. Όμως η άδολη εμπιστοσύνη που του δείχνει ο Φιλοκτήτης φαίνεται να τον ταρακουνά και αποκαλύπτει τις πραγματικές του προθέσεις. Εκεί, έχουμε μια εξαιρετική σύγκρουση των δυο καθώς οι παρακλήσεις του ενός συγκρούονται με τις αδιαπραγμάτευτες αρχές του άλλου. Το τόξο που αλλάζει χέρια διαρκώς κάνει τον θεατή ν αγωνιά για την έκβαση της ιστορίας.

Τέλος, ο Φιλοκτήτης/ Γιώργος Κιμούλης, όπως είναι φυσικό, σφραγίζει το ρόλο με την υποκριτική του δεινότητα κινούμενος με άνεση ανάμεσα στη δυστυχία και έναν κρυμμένο εναπομείναντα δυναμισμό που συμπυκνώνει την ανδρεία με την ανάγκη να τιμωρήσει για την αδικία που έχει υποστεί. Ο σωματικός πόνος, η γνώση του πόσο αποκρουστικός είναι στους ανθρώπους, η ψυχική εξουθένωση, η απογοήτευση κι η συγκινητική βαθειά επιθυμία ν αγκαλιαστεί ξανά με τον πατέρα του εκφράζονται με τρόπο μοναδικό απ τον εξαιρετικό ηθοποιό.

Ο Θεοφίλης Πασχάλης ήταν καλός στον πολύ σύντομο αλλά καταλυτικό ρόλο του «από μηχανής Θεού»-Ηρακλή.

Ο Χορός που απαρτιζόταν από τους άνδρες του Νεοπτόλεμου, ήταν παρών αλλά χωρίς να κάνει ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία του. Νομίζω χρειάζεται και οι 7 νέοι που τον απαρτίζουν να βγάλουν πιο έντονη την προσωπικότητά τους και φωνητικά και κινησιολογικά.

Τα σκηνικά της Μαρίας Φιλίππου ήταν ενδιαφέροντα το ίδιο και τα κοστούμια της Σοφιας Νικολαίδη και Ηλιας Στριγγάρη. Οι φωτισμοί από τη Στέλλα Κάλτσου και η μουσική του Ανδρέα Κατσιγιάννη μας έβαλαν σε μια ιδανική για το έργο ατμόσφαιρα.

Δεν θέλω να παραλείψω να εκθειάσω το πρόγραμμα της παράστασης που έχει επιμεληθεί ο Γιώργος Κιμούλης και που, πέρα απ την μετάφρασή του, περιέχει στην κυριολεξία τα πάντα που αφορούν στον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή συν μια σειρά εξαιρετικές φωτογραφίες της παράστασης (GridFox).

Ο Φιλοκτήτης έκανε πρεμιέρα στο Βεάκειο Πειραιά στις 28/6 και η περιοδεία συνεχίζεται σ όλη την Ελλάδα και την Κύπρο.