Η Άποψή μας για την παράσταση «Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ» του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ στο θέατρο Άνεσις σε σκηνοθεσία Έφης Ρευματά
Γράφει η Κωνσταντίνα Καλλέργη
11/04/24
Την εμβληματική ταινία του Reiner Werner Fassbinder, για τον έρωτα, την εξουσία και την επιβολή, διασκευάζει φέτος στη μικρή σκηνή του θεάτρου Άνεσις, η Έφη Ρευματά.
Η ταινία «Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα Φον Καντ / Die bitteren Tränen der Petra von Kant», παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1972, στο 22ο διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου, κι έγινε έκτοτε έργο ορόσημο, ενός εκ των μεγαλύτερων σκηνοθετών και θεμελιωτών του νέου γερμανικού σινεμά. Ο Fassbinder καθόρισε στο εξής τον γερμανικό, αλλά και ευρωπαϊκό κινηματογράφο, με τη διεισδυτική ματιά του στον ανθρώπινο ψυχισμό και την απόγνωση, αναδεικνύοντας τους καθημερινούς ήρωές του, σε τραγικά πρόσωπα.
Με φόντο το πολυτελές διαμέρισμα και στούντιο της Πέτρα Φον Καντ, ανάμεσα σε μισοτελειωμένα φορέματα, κούκλες βιτρίνας κι ακριβά υφάσματα, ξετυλίγεται ένα ψυχολογικό δράμα δωματίου, ένα παιχνίδι εξουσίας, υπό το διάφανο πέπλο του έρωτα. Η Πέτρα, αλαζονική και κυνική, ζει μαζί με τη βοηθό της, Μαρλέν, με την οποία είναι συχνά δεσποτική, θεωρώντας την αφοσίωσή της δεδομένη. Όταν έρχεται στη ζωή της η Κάριν, ως επίδοξο μοντέλο, η Πέτρα βιώνει για πρώτη φορά έντονα ερωτικά συναισθήματα για μια άλλη γυναίκα, σε σημείο να θέτει την ίδια την Κάριν, τις επιθυμίες και τις φιλοδοξίες της, στο επίκεντρο των προτεραιοτήτων της, και να βάζει σε δεύτερη μοίρα τον εαυτό της. Η Κάριν, για την οποία αυτή η σχέση είναι περισσότερο μια συναναστροφή συμφέροντος και μια περιπέτεια, δε διστάζει να εκμεταλλευτεί συναισθηματικά την Πέτρα, και εν τέλει να την εγκαταλείψει, αδύναμη μπροστά στο πάθος που την εξουσιάζει. «Οι ρόλοι αντιστρέφονται πολύ γρήγορα, το θύμα γίνεται θύτης, ο θύτης θύμα, ο έρωτας μίσος, το ψέμα αλήθεια, οι χαρακτήρες ξεδιπλώνονται, οι κούκλες απογυμνώνονται.»
Δεν είναι λίγοι αυτοί που εντοπίζουν και αυτοβιογραφικά στοιχεία στο έργο, αντιπαραβάλλοντάς το με την πραγματικότητα του συγγραφέα, και τη σχέση του με τη σύντροφό του – την οποία αναγνωρίζουν κυρίως στο πρόσωπο της πιστής και υποτακτικής Μαρλέν – αλλά και τον ηθοποιό Günter Kauffman. Ο ρεαλισμός, η ακρότητα των συναισθημάτων και της ανθρώπινης φύσης, η εκμετάλλευση και ο δεσποτισμός, αποτελούν προσφιλή θέματα για τον Fassbinder, που στο συγκεκριμένο έργο του, εναλλάσσει συχνά τις συνθήκες και τους ρόλους, ανάμεσα στα βασικά πρόσωπα, αναδεικνύοντας την τραγικότητα του καθενός, και τα όρια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Όπως, άλλωστε είχε δηλώσει και ο ίδιος σε συνέντευξή του,
«Κάθε σκηνοθέτης ασχολείται με ένα και μόνο θέμα και γυρίζει την ίδια ταινία ξανά και ξανά. Το δικό μου είναι η εκμετάλλευση των συναισθημάτων, όποιος και αν είναι ο δυνάστης. Δεν τελειώνει ποτέ η εκμετάλλευση. Ο ένας άνθρωπος μπορεί να καταστρέψει τον άλλο.»
Διατηρώντας αναλλοίωτη την πρόθεση αυτή του Fassbinder, και σε μια απόπειρα ανάδειξης των απρόβλεπτων συνθηκών ενός εξουσιαστικού παιχνιδιού, χωρίς κανόνες, η Έφη Ρευματά εστιάζει στην παράστασή της – στην οποία υπογράφει τη μετάφραση, διασκευή και σκηνοθεσία – στα τρία βασικά πρόσωπα της ιστορίας – Πέτρα, Κάριν και Μαρλέν – τα μοναδικά που βλέπουμε στη σκηνή, το μέγεθος της οποίας αναπαράγει την ασφυκτική αίσθηση του κινηματογραφικού φιλμ.
Η Βίκυ Βολιώτη ως Πέτρα Φον Καντ, με τις γκροτέσκες εκφάνσεις του ρόλου της, αποτυπώνει τη βαθιά μοναξιά της ηρωίδας, τόσο με το αρχικό κάλυμμα του εγωισμού και του κυνισμού της, όσο και με την απόγνωση και την εξαρτημένη αγάπη της προς την Κάριν, που την κάνει τελικά μια σκιά του άλλοτε υπεροπτικού εαυτού της. Η απόλυτα σιωπηλή κι αμίλητη Μαρλέν, του Αντώνη Καρναβά, αποτελεί μια «ηχηρή» απεικόνιση, τόσο του αποδυναμωμένου θύματος της δεσποτικής συμπεριφοράς, όσο και του αποστασιοποιημένου παρατηρητή της ψυχολογικής εκμετάλλευσης, δίνοντας «φωνή» και στα queer στοιχεία του έργου. Η Κατερίνα Αγγελίτσα, αναδεικνύει τη ζωντάνια της Κάριν, αλλά και την επιπολαιότητα με την οποία αντιμετωπίζει τη σχέση της με την Πέτρα, καταλήγοντας να γίνεται κακοποιητική.
Το σκηνικό συμπληρώνουν τα ατμοσφαιρικά κοστούμια της Λουκίας και ένας αναγεννησιακός πίνακας (Μίδας και Βάκχος του Nicolas Poussin), που πλαισιώνουν τα τεκταινόμενα, ως μια άλλη λαμπερή και ρομαντική «επικάλυψη», της τραγικής πραγματικότητας.
Τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου – Γκαμπριέλα Φον Καντ, Ζιντονί Φον Γκραζεναπ, Βαλερί Φον Καντ – (κόρη, φίλη και μητέρα της Πέτρα), φτάνουν στο θεατή μόνο μέσω μιας βιντεοσκοπημένης σκηνής στην τελευταία πράξη, που υπερτονίζει πιθανά, το ρόλο τους ως εξωτερικού παρατηρητή της ιστορίας.
Η παράσταση, θα παίζεται κάθε Τετάρτη και Πέμπτη στις 21:00, έως και τις 25 Απριλίου.