Η Άποψή μας για την παράσταση “Ο Κροκόδειλος” του Ντοστογιέφσκι στο Θέατρο Πόρτα

Γράφει η Στεφανία Τσουπάκη
25/04/24

Το ευτύχημα δεν είναι μόνο ότι ένας Κροκόδειλος μπορεί να σε καταπιεί αμάσητο κι έτσι να συνεχίσεις να ζεις εντός του, αλλά και ότι αυτό μπορεί να σημάνει μια δεύτερη αρχή για σένα. Και για τους γύρω σου. Και για τη χώρα σου ακόμα. Μια αναπάντεχη ευκαιρία για δόξα και πλουτισμό.

Ο φιοντόρ Ντοστογιέφσκι στα 1865 (με τον «απελευθερωτή» τσάρο Αλέξανδρο ΙΙ στα πράγματα) γράφει μια χιουμοριστική νουβέλα μακριά απ το αγαπημένο του τρίπτυχο «οδύνη, θεός, λύτρωση». Το υπαρξιακό υφίσταται αλλά σε μιαν ανάλαφρη μορφή καθώς μια τρελά αλληγορική διάθεση οδηγεί το συγγραφέα στην εξιστόρηση σειράς σουρεαλιστικών καταστάσεων που διαδραματίζονται στην Αγία Πετρούπολη. Πιο πολύ θέλει να κάνει ένα σχόλιο πάνω στον εκμοντερνισμό της Ρωσίας, τις επίφοβες δυτικές επιρροές, τους κινδύνους του καπιταλισμού και την ανθρώπινη απληστία. Ένας ντροπαλός ρώσος δημόσιος υπάλληλος, ο Σεμιον Σεμιόνιτς, αναλαμβάνει να μας εξιστορήσει «Ένα εξαιρετικό γεγονός ή αυτό που συνέβη μέσα στη Στοά», όπως είναι ο υπότιτλος της περίφημης νουβέλας «Ο Κροκόδειλος».

Μια εμπορική έκθεση φέρνει τον ξερόλα κρατικό υπάλληλο Ιβάν Ματβέιτς και μαζί την ματαιόδοξη σύζυγό του Ελένα καθώς και τον συνάδελφο και φίλο του Σεμιόν στη Στοά, όπου εκτίθεται μεταξύ άλλων κι ένας γιγαντιαίος κροκόδειλος. Η περιέργεια και η απροσεξία του γίνονται αιτία να βρεθεί στην κοιλιά του ζώου και να επικοινωνεί πλέον από κει μέσα με τους δικούς του που έχουν ταραχτεί πολύ. Από την αρχή είναι φανερό ότι είναι οικονομικά ασύμφορο να σκοτώσουν τον κροκόδειλο ώστε να ελευθερωθεί ο άνθρωπος. Γιατί, και θα πρέπει να αποζημιωθεί αδρά ο κακός γερμανός ιδιοκτήτης του και η «επένδυση» που γίνεται στη χώρα με την έκθεση του ζώου θα σταματήσει μετά απ αυτό. Αντίθετα, αν τα πράγματα παραμείνουν ως έχουν, η αξία του ζώου θα εκτοξευθεί και η προσέλκυση κι άλλων τέτοιων «επενδύσεων» θα αποτελέσει σπουδαία πηγή κεφαλαίων και πλούτου.

Ο Ιβάν δέχεται να θυσιαστεί προκειμένου ν’αποκτήσει δημοσιότητα και καθολικό σεβασμό, ο άπληστος γερμανός επωφελείται για να τριπλασιάσει αμέσως το εισιτήριο, οι εφημερίδες αναδεικνύουν το γεγονός κατά το δοκούν, η σύζυγος πλούσια όμορφη και χαζή μπορεί πλέον να κάνει τη ζωή της. Ο Σεμιόν, ο μόνος λογικός και ρεαλιστής, παρατηρεί έκπληκτος, αναρωτιέται, ανησυχεί, απογοητεύεται.

Ο Ντοστογιέφσκι αφού κριτικάρει έντονα τον κρατικό μηχανισμό, την γραφειοκρατία, τον επίφοβο καπιταλισμό, και τον Άνθρωπο που φροντίζει να προσαρμόζεται στις πιο περίεργες καταστάσεις προκειμένου να αποκομίσει κάποιο όφελος, δίνει τέλος στην αφήγηση χωρίς να καταλήγει κάπου συγκεκριμένα.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι και η θεατρική προσαρμογή είναι μερικώς αφηγηματικού χαρακτήρα με τον Σεμιόν (Αντώνης Χρήστου) να μας βάζει αρχικά στο ντοστογιεφσκικό σύμπαν και ο ίδιος στο τέλος να μας αποχαιρετά με τρόπο ασαφή, όπως επέλεξε και ο Ντοστογιέφσκι να τελειώσει ή μάλλον να μην τελειώσει την ιστορία του.

Γιατί κροκόδειλος? Κατά τη γνώμη μου … γιατί είναι ένα ζώο εξωτικό, όχι και όσο συνηθισμένο και με φήμη, άρα αποτελεί πράγματι μια καλή επενδυτική πρόταση (!) Έπειτα, είναι ένα ερπετό που γεννά τον φόβο, ίσως και την απέχθεια. Κι όμως … κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες μπορεί να γίνει συμπαθές και διάσημο, να πουλήσει τρελά, να γίνει μόδα. Το γεγονός ότι κάποιος συμφωνεί με την ιδέα να συμβιώσει μαζί του, ζώντας μέσα στην κοιλιά του, λέει πολλά και για το μέχρι που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος για να γίνει γνωστός και επιδραστικός.

Στη σκηνή του θεάτρου Πόρτα κυριαρχεί αυτό το περίεργο κι εντυπωσιακό κυλινδρικό κατασκεύασμα, αυτό το τούνελ που σαν κοιλιά του ζώου θα δεχτεί τον παγιδευμένο Ιβάν αλλά και σαν σπίτι ή δημόσιος χώρος θα φιλοξενήσει όλους τους ήρωες της ιστορίας.

Ο θίασος, 2 αγόρια (Λάμπρος Γραμματικός, Αντώνης Χρήστου) και 2 κορίτσια (Ερατώ Μανδαλενάκη και Μαρία Μουσχούρη) συντονίζονται όμορφα, συνεργάζονται και φέρνουν εις πέρας τους ρόλους που ερμηνεύουν, συμπληρώνουν δε εξαιρετικά τα εικαστικά κόνσεπτ που επιχειρούνται γύρω απ το θέμα «Κροκόδειλος» και «Άνθρωπος». (Σκηνικά: Ελένη Νανοπούλου, Κοστούμια: ‘Ολγα Ευαγγελίδου, Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος)

Οι αδελφοί Ορέστης και Δημήτρης Σταυρόπουλος μετέφεραν στο θέατρο την σχετικά άγνωστη νουβέλα του μεγάλου της ρωσικής λογοτεχνίας δίνοντας της πνοή, φρεσκάδα, σύγχρονη προσέγγιση. Απόφοιτοι πρόσφατα του τμήματος σκηνοθεσίας του Εθνικού θεάτρου απολαμβάνουν να διοχετεύουν την δημιουργική τους ενέργεια σε κείμενα σαν κι αυτό που καταγγέλλουν τις κοινωνικές παθογένειες μέσα απ τη σάτιρα και την σουρεαλιστική ματιά.

Θέματα σοβαρά όπως η παντοδυναμία του χρήματος, τα διαπλεκόμενα συμφέροντα, η ανάγκη του ανθρώπου για δημοσιότητα και κύρος, οι αξίες που θυσιάζονται στο βωμό της φιλοδοξίας αλλά και η κοινή λογική, η ειλικρίνεια και το αγνό συναίσθημα στον αντίποδα, παρουσιάζονται μέσα από το κωμικό στοιχείο και μας κάνουν όλους τους χαρακτήρες συμπαθείς με τα ελαττώματα ή την αθωότητά τους.

Ό τι βλέπουμε επί σκηνής και γράφτηκε πριν ένα και πλέον αιώνα, δεν παύει να καθρεφτίζει και στο σήμερα και η κωμωδία είναι ένας καλός τρόπος να αναγνωρίσουμε και να αποδεχτούμε τις αδυναμίες μας.

Θάλεγα ότι αυτό το έργο-αλληγορία έχει μια μοναδικότητα: Βαρειά υπογραφή κάτω από μια σουρεάλ κωμωδία με στοιχεία φάρσας. Ευτυχώς έπεσε σε καλά χέρια που το εκτίμησαν και το ανέδειξαν σωστά.